Pse është e rëndësishme të shqetësohemi për shëndetin mendor të të tjerëve?
Kur një person përjeton depresion, ankth apo stres të rëndë, ai shpesh e fsheh dhimbjen pas një “jam mirë”. Kujdesi i dikujt që pyet, që dëgjon, që nuk gjykon, mund të jetë pika e kthesës drejt ndihmës.
Shëndeti mendor nuk është vetëm çështje personale, ai ndikon në familje, shoqëri dhe komunitet. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO), mbi 1 miliard njerëz jetojnë me çrregullime mendore, dhe nevoja për shërbime mendore të aksesueshme është rritur ndjeshëm; investimi dhe ndërhyrjet e hershme mund të parandalojnë përkeqësimin dhe të ruajnë funksionimin social dhe profesional. Kur ne vëmë re dhe reagojmë herët, ndihmojmë të zvogëlojmë rrezikun e vetë-dëmtimit, pengesave në punë/shkollë dhe izolimit social.
Shenjat Paralajmëruese Që Dikush Mund Të Ketë Nevojë Për Ndihmë
Nuk ka një “listë magjike”, por disa ndryshime në sjellje, ndjenja dhe funksionim tregojnë se dikush mund të ketë nevojë për mbështetje:
- Ndryshime të forta në humor: ulje të gjatë të humorit, shpërthime të zemërimit, apo shpërqendrim i paprecedent.
- Tërheqje sociale: evitim i kontakteve, interesash ose aktiviteteve që më parë i pëlqenin.
- Probleme me ushqimin ose gjumin: humbje/fitim të konsiderueshëm të peshës, pagjumësi kronike ose gjumë i tepërt.
- Vështirësi funksionale: ulje e performancës në punë/arsim, harresa, paaftësi për të përfunduar detyrat e përditshme.
- Shprehje të dëshpërimit, fjalë për vdekje, apo sjellje të vetëdëmtimit — këto janë urgjenca.
Si Të Afrohemi Me Dikë Që Po Përjeton Vështirësi Mendore
- Qasja është po aq e rëndësishme sa fjalët.
- Zgjidhni një vend të qetë dhe të sigurt për të folur.
- Shprehuni me kujdes dhe ndjeshmëri, p.sh.:
“Kam vënë re që ke qenë më i tërhequr së fundmi. Dua të di nëse mund të të ndihmoj në ndonjë mënyrë.”
- Mos e minimizoni dhimbjen e tyre (“mos u mërzit, kalon vetë”), sepse kjo i bën të ndihen të pakuptuar.
- Përdorni dëgjimin aktiv: dëgjoni pa ndërprerje, pa dhënë menjëherë këshilla dhe pa gjykuar.
Truri njerëzor e përjeton dëgjimin empatik si “rregullim emocional të jashtëm”, një mekanizëm që qetëson sistemin limbik dhe ul aktivitetin e amigdalës, duke reduktuar ndjenjat e frikës dhe tensionit.
Si ta sugjerojmë ndihmën profesionale (pa e trembur personin)
Kur dyshojmë se dikush i afërt po përballet me vështirësi mendore, qoftë ankth, depresion, stres kronik apo ndryshime të forta emocionale, mënyra si i propozojmë ndihmën profesionale mund të bëjë gjithë diferencën. Shumë njerëz hezitojnë të kërkojnë ndihmë nga frika e paragjykimeve ose sepse mendojnë se “duhet ta përballojnë vetë”. Këtu hyn rëndësia e mënyrës sonë të komunikimit.
- Zgjidh momentin e duhur dhe përdor ton të butë
Mos e nis bisedën në një moment tensioni apo gjatë një krize emocionale. Zgjidh një ambient të qetë, ndoshta gjatë një ecjeje apo kafeje, dhe thuaji diçka të ngrohtë si:
“Kam vënë re që ke qenë më i/e tërhequr kohët e fundit. Dua ta di si je me të vërtetë, sepse më intereson për ty.”
Ky lloj komunikimi krijon hapësirë sigurie dhe tregon kujdes, jo kritikë.
- Shmang fjalët që nënkuptojnë “probleme mendore”
Shumë njerëz ndihen të frikësuar kur dëgjojnë fjalë si “psikolog”, “çrregullim” apo “terapi”, sepse ende ekziston stigma që lidh kërkimin e ndihmës me dobësi.
Në vend të kësaj, mund të thuash:
“Ka specialistë që ndihmojnë njerëzit të ndihen më të qetë dhe të rifitojnë ekuilibrin emocional. Mund të ishte mirë ta provoje, edhe vetëm për një bisedë.”
Kjo mënyrë i jep idenë e ndihmës si diçka normale dhe praktike, jo si diagnozë.
- Sugjero ndihmën në mënyrë bashkëpunuese
Në vend që t’i thuash “duhet të shkosh te psikologu”, që mund të tingëllojë si urdhër, provo ta përfshish në vendim:
“Si do të ndiheshe sikur të flisnim bashkë me një specialist që kupton këto gjëra?”
Nëse ndihen të mbështetur dhe jo të gjykuar, janë më të prirur ta pranojnë ndihmën.
- Normalizo terapinë
Përmend shembuj të njohur ose raste ku terapia ka dhënë rezultate pozitive. Në shumë vende perëndimore, si SHBA apo Britania e Madhe, rreth 40% e të rriturve kanë provuar një formë terapie gjatë jetës dhe raportojnë përmirësim të ndjeshëm në mirëqenien emocionale.
Duke e paraqitur terapinë si një kujdes për mendjen, ashtu siç kujdesemi për trupin, ndihmon në zvogëlimin e frikës nga gjykimi.
Sipas studimeve të American Psychological Association (APA), njerëzit që marrin mbështetje të hershme psikologjike kanë 40% më pak gjasa të përjetojnë përkeqësim të simptomave emocionale. Ndërsa ata që vonojnë kërkimin e ndihmës, shpesh për shkak të stigmatizimit social, përjetojnë periudha më të gjata të ankthit apo depresionit.
Në Klinikën EGO në Tiranë, psikologët tanë janë të trajnuar për të ndihmuar me kujdes dhe profesionalizëm në çdo hap të procesit të shërimit emocional.
Si Ndryshon Qasja Në Varësi Të Moshës
Kur bëhet fjalë për miqtë:
Të rinjtë shpesh nuk duan të duken “të dobët” para shokëve. Kështu, më shumë se këshilla, u duhet pranimi. Mos i detyroni të hapen, por bëjini të ndihen të sigurt. Edhe një fjalë si “jam këtu për ty” mund të ketë ndikim të madh.
Kur bëhet fjalë për fëmijët:
Prindërit duhet të jenë të vëmendshëm ndaj ndryshimeve në sjellje, notave, ose reagimeve emocionale. Fëmijët shpesh nuk dinë ta shprehin trishtimin me fjalë, ndaj e tregojnë me nervozizëm apo tërheqje. Bisedat e ngrohta dhe një mjedis i hapur janë baza e sigurisë emocionale.
Kur bëhet fjalë për të moshuarit:
Ata mund të përjetojnë ndjenja vetmie, humbje ose pasiguri për shëndetin. Aty ndihmon më shumë durimi, dëgjimi dhe inkurajimi për të mbajtur kontakte shoqërore.
Çfarë Mund Të Bëni Praktikisht Për Të Mbështetur Çdo Ditë
- Qëndroni i/e pranishëm: ndonjëherë prezenca e qëndrueshme (mesazhe, thirrje, takime të shkurtra) është më e rëndësishme se “zgjidhjet”.
- Ndihmoni me hapa të vegjël: shoqëroni në një takim me mjekun, ndihmoni me aplikime për shërbime, ose kujdesuni për gjërat praktike kur janë të lodhur.
Si Ta Ruajmë Shëndetin Tonë Mendor Kur Ndihmojmë Të Tjerët
Ndihma emocionale mund të jetë e lodhshme. Psikologët e quajnë këtë “lodhje empatike”. Ndërsa kujdesemi për të tjerët, mos harrojmë të kujdesemi për veten:
- Vendosni kufij emocionalë
- Mos ndjeni faj nëse nuk mund të ndihmoni gjithmonë
- Flisni me një psikolog nëse ndiheni të rraskapitur emocionalisht.
Ndonjëherë, një pyetje e thjeshtë si “Si je me të vërtetë?” mund të hapë dyer për komunikim, kuptim dhe shpresë. Të gjithë mund të përballemi me periudha të vështira, por askush nuk duhet t’i përballojë ato vetëm. Duke njohur shenjat, duke dëgjuar me kujdes dhe duke sugjeruar ndihmën e duhur, ne bëhemi ura që lidhin njerëzit me shërimin e tyre.
Në shoqërinë shqiptare, stigma për shëndetin mendor ende ekziston, shumë njerëz ndihen të turpëruar të flasin për ndjenjat e tyre. Por është koha të kuptojmë se të kërkosh ndihmë nuk është dobësi, por forcë. Psikoterapia nuk është vetëm për ata që “kanë probleme”, por për këdo që dëshiron të ndiejë qetësi, vetëbesim dhe ekuilibër emocional në jetë.
Në Klinikën EGO në Tiranë, psikologët tanë janë të trajnuar për të ndihmuar me kujdes dhe profesionalizëm në çdo hap të procesit të shërimit emocional.
Rezervoni një takim tani!
BURIME
Supporting a family member with serious mental illness-American Psychological Association
Seeking help for a mental health problem-Mind