Skip to content Skip to footer

Çrregullimet Jashtëzuese

Çrregullimet Jashtëzuese

Çrregullimet jashtëzuese janë një grup çrregullimesh neuropsikiatrike që karakterizohen nga sjellje që janë të dukshme dhe shpesh të padisiplinuara në natyrë, duke përfshirë impulsivitetin, sjelljen agresive ose kundërshtimin. Ky grup përfshin Çrregullimin e Vëmendjes me Hiperaktivitet (ADHD), Çrregullimin e Sjelljes (Conduct Disorder) dhe Çrregullimin Nxites-Kundërshtues (Oppositional Defiant Disorder – ODD). Çrregullimet jashtëzuese ndikojnë në funksionimin social dhe akademik të individëve dhe janë më të zakonshme në fëmijëri dhe adoleshencë. Më poshtë do të shqyrtojmë secilin nga këto çrregullime në detaje.

Çrregullimi i Vëmendjes me Hiperaktivitet (ADHD)​

Çrregullimi i Vëmendjes me Hiperaktivitet (ADHD)​​

Tabloja Klinike: ADHD karakterizohet nga një model i qëndrueshëm i mungesës së vëmendjes, hiperaktivitetit dhe impulsivitetit që ndikon në funksionimin e përditshëm të individit. Fëmijët dhe të rriturit me ADHD shpesh kanë vështirësi në përqendrimin e vëmendjes, përfundimin e detyrave dhe ndjekjen e udhëzimeve. Sjelljet impulsive dhe hiperaktive mund të përfshijnë ndërprerjen e të tjerëve, mosqëndrimin në vend dhe paqëndrueshmëri emocionale.

Kriteret Diagnostikuese (DSM-5):

  • Simptomat e mungesës së vëmendjes (p.sh., shpërqendrimi i lehtë, vështirësi në organizim) dhe/ose hiperaktivitetit (p.sh., lëvizje e vazhdueshme, mosdurim) duhet të jenë të pranishme për të paktën 6 muaj.
  • Simptomat duhet të ndodhin në dy ose më shumë mjedise (shkollë, shtëpi).
  • Simptomat shkaktojnë përkeqësim të funksionimit shoqëror, akademik ose profesional.

Etiologjia: ADHD ka një bazë të fortë gjenetike dhe është ndërlidhur me çekuilibrin e neurotransmetuesve, veçanërisht dopaminës dhe norepinefrinës. Faktorët mjedisorë, si ekspozimi ndaj toksinave gjatë shtatzënisë ose trauma të hershme të trurit, gjithashtu mund të kontribuojnë.

Rrjedha dhe Prognoza: ADHD zakonisht shfaqet në fëmijëri dhe mund të vazhdojë në adoleshencë dhe moshë të rritur. Nëse nuk trajtohet, individët mund të përjetojnë vështirësi në shkollë dhe punë, si dhe probleme emocionale dhe marrëdhëniesh. Prognoza është më e mirë kur trajtimi fillon herët dhe përfshin një qasje gjithëpërfshirëse.

Trajtimi:

  • Farmakoterapia: Stimulantët si metilfenidati dhe amfetamina janë trajtimet më të zakonshme dhe efektive. Jo-stimulantët si atomoksetina gjithashtu përdoren.
  • Terapia Psikologjike: Terapia e sjelljes ndihmon në menaxhimin e sjelljeve impulsive dhe në zhvillimin e aftësive për përqendrim dhe organizim.

Çrregullimi i Sjelljes (Conduct Disorder)

Çrregullimi i Sjelljes Conduct Disorder

Tabloja Klinike: Çrregullimi i sjelljes karakterizohet nga modele të përsëritura dhe të vazhdueshme të sjelljeve antisociale, agresive dhe shkelëse ndaj të drejtave të të tjerëve. Fëmijët dhe adoleshentët me këtë çrregullim mund të përfshihen në akte vandalizmi, vjedhje, gënjeshtra, konflikte të dhunshme dhe sjellje që sfidojnë autoritetin.

Kriteret Diagnostikuese (DSM-5):

  • Sjellje që shkelin rregullat sociale dhe të ligjshme për të paktën 12 muaj.
  • Sjellje të tilla përfshijnë agresion fizik ndaj njerëzve ose kafshëve, dëmtim të pronës, mashtrim ose vjedhje, dhe shkelje të rregullave serioze.
  • Sjelljet ndikojnë në funksionimin shoqëror, akademik ose profesional dhe shkaktojnë shqetësim të konsiderueshëm

Etiologjia: Çrregullimi i sjelljes është i lidhur me faktorë gjenetikë, por gjithashtu ndikohet nga mjedisi, përfshirë neglizhimin ose abuzimin prindëror, traumat e hershme dhe ekspozimin ndaj sjelljeve antisociale nga të tjerët.
Rrjedha dhe Prognoza: Çrregullimi i sjelljes shpesh fillon në fëmijëri ose adoleshencë dhe, nëse nuk trajtohet, mund të çojë në çrregullime të tjera në moshë të rritur, si çrregullimi antisocial i personalitetit. Vështirësitë në marrëdhëniet ndërpersonale dhe në funksionimin shoqëror janë të zakonshme.

Trajtimi:

  • Terapia e Sjelljes Kognitive (CBT): Përqendrohet në modifikimin e sjelljeve antisociale dhe zhvillimin e aftësive sociale dhe emocionale.
  • Ndërhyrje Familjare: Përfshin përmirësimin e dinamikës familjare dhe rritjen e mbështetjes prindërore për të kufizuar sjelljet problematike.
  • Medikamentet: Mund të përdoren për të trajtuar simptomat shoqëruese, si agresioni ose impulsiviteti, por nuk janë trajtimi kryesor.

Çrregullimi Nxites-Kundërshtues (Oppositional Defiant Disorder - ODD)

Tabloja Klinike: ODD karakterizohet nga një model i qëndrueshëm i sjelljeve kundërshtuese, sfiduese dhe irrituese ndaj autoriteteve. Fëmijët me këtë çrregullim shpesh janë të zemëruar, sfidojnë rregullat dhe kanë prirje për të fajësuar të tjerët për gabimet e tyre. Sjellja nuk është aq ekstreme sa në çrregullimin e sjelljes, por gjithsesi ndikon negativisht në marrëdhëniet familjare dhe shkollore.

Kriteret Diagnostikuese (DSM-5):

  • Një model i sjelljes së inatosur dhe kundërshtuese që zgjat për të paktën 6 muaj.
  • Simptomat përfshijnë zemërim të shpeshtë, kundërshtim të qëllimshëm të udhëzimeve, fajësim të të tjerëve për gabime dhe hakmarrje të qëllimshme.
  • Sjelljet shkaktojnë vështirësi në funksionimin shoqëror dhe akademik.

Etiologjia: ODD është ndikuar nga faktorë biologjikë dhe mjedisorë, përfshirë prindërimin e ashpër, dinamikën familjare të tensionuar dhe temperamentin individual të fëmijës. Faktorët gjenetikë dhe stilistikat e ndërveprimeve sociale gjithashtu kontribuojnë në zhvillimin e çrregullimit.
Rrjedha dhe Prognoza: Nëse nuk trajtohet, ODD mund të çojë në çrregullime më të rënda, si çrregullimi i sjelljes ose çrregullimi antisocial i personalitetit. Megjithatë, me ndërhyrje të hershme, prognoza mund të jetë pozitive dhe shumë fëmijë zhvillojnë aftësi më të mira për të menaxhuar zemërimin dhe konfliktet.

Trajtimi:

  • Terapia e Sjelljes: Ndihmon në modifikimin e sjelljeve sfiduese dhe përmirësimin e aftësive për menaxhimin e zemërimit.
  • Terapia Familjare: Përfshin prindërimin e strukturuar dhe përmirësimin e dinamikës familjare për të zvogëluar konfliktet.
  • Medikamentet: Përdoren rrallë, përveç rasteve kur ka çrregullime të shoqëruara si ADHD.

Klinika EGO

Rezervoni një takim tani!