Çrregullimet Prevalente të Zhvillimit
Çrregullimi i Autizmit
Çfarë është?
Çrregullimi i autizmit, i njohur gjithashtu si çrregullimi i spektrit autik (ASD), karakterizohet nga vështirësi në komunikim dhe ndërveprimin social, si dhe nga sjellje të përsëritura dhe interesa të ngushta.
Kriteret sipas DSM-5:
- Deficite në komunikimin social dhe ndërveprimin (p.sh., mungesa e kontaktit me sy, vështirësi në të kuptuarit e sinjaleve sociale).
- Sjellje të përsëritura ose të kufizuara (p.sh., lëvizje ritmike, ngulje në rutinat).
Simptomat duhet të jenë të pranishme në fazat e hershme të zhvillimit (zakonisht para moshës 3 vjeçare). - Simptomat duhet të ndikojnë në funksionimin social, akademik ose profesional.
Etiologjia:
Arsyet për çrregullimin e autizmit janë ende të paqarta, megjithatë, ka prova që sugjerojnë një kombinim të faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë. Çrregullimet neurobiologjike dhe faktorët mjedisorë (p.sh., infeksionet gjatë shtatzënisë) gjithashtu mund të kontribuojnë.
Prognoza:
Prognosa për individët me autizëm ndryshon ndjeshëm, duke u varur nga përmasat dhe ashpërsia e simptomave. Disa individë zhvillojnë aftësi të mira komunikimi dhe mund të jetojnë një jetë të pavarur, ndërsa të tjerë mund të kërkojnë mbështetje të vazhdueshme.
Trajtimi:
- Terapitë e sjelljes: Terapia analitike e sjelljes aplikative (ABA) është e njohur për ndihmën në zhvillimin e aftësive sociale dhe komunikimit.
- Terapitë e komunikimit: Ndihmojnë fëmijët të zhvillojnë aftësi komunikimi me anë të teknikave të ndryshme.
- Përfshirja e prindërve: Edukimi dhe mbështetje për prindërit për të ndihmuar në menaxhimin e sjelljeve dhe zhvillimin e fëmijës.
Çrregullimi Rett
Çfarë është?
Çrregullimi Rett është një çrregullim i zhvillimit neurologjik që ndikon kryesisht tek vajzat. Ajo karakterizohet nga zhvillimi normal në fillim të fëmijërisë, ndjekur nga një humbje e aftësive motorike dhe të komunikimit.
Kriteret sipas DSM-5:
- Zhvillimi normal për të paktën 6 muaj në fëmijëri.
- Humor i dukshëm në aftësitë motorike dhe sociale, duke përfshirë humbjen e aftësive të folurit dhe lëvizjeve të përsëritura.
- Simptomat duhet të përfshijnë gjithashtu sjellje të përsëritura (p.sh., lëvizje të përsëritura të duarve).
- Shkalla e humbjes e aftësive motorike dhe të folurit është progresive.
Etiologjia:
Çrregullimi Rett zakonisht është i lidhur me mutacione gjenetike në gjenin MECP2. Kjo gjene ndikon në zhvillimin e neuroneve dhe funksionimin e tyre, duke çuar në problemet që shfaqen.
Prognoza:
Prognosa është e ndryshme, por individët me çrregullim Rett shpesh kanë nevojë për mbështetje të vazhdueshme për të menaxhuar aftësitë e tyre dhe për të përmirësuar cilësinë e jetës.
Trajtimi:
- Terapia fizike: Ndihmon në ruajtjen e aftësive motorike dhe përmirësimin e lëvizshmërisë.
- Terapia e komunikimit: E orientuar për të ndihmuar individët të komunikojnë në mënyrë efektive.
- Mbështetje për prindërit: Informimi dhe mbështetja për të përballuar sfidat që sjell ky çrregullim.
Çrregullimi Disintegrativ i Fëmijërisë
Çfarë është?
Çrregullimi disintegrativ i fëmijërisë, i njohur gjithashtu si çrregullimi i disintegrimit të zhvillimit, është një çrregullim i rrallë i zhvillimit që karakterizohet nga një periudhë e normës së zhvillimit që ndjeket nga një humbje e madhe e aftësive sociale, motorike dhe të komunikimit.
Kriteret sipas DSM-5:
- Zhvillimi normal për të paktën 2 vjet dhe më pas një humbje e theksuar në aftësi sociale, komunikim, dhe sjellje.
- Humbje të funksioneve në fusha të tilla si: lëvizja, gjuhë, ndjenja dhe aftësitë sociale.
- Simptomat duhet të ndodhin pas periudhës së zhvillimit normal.
Etiologjia:
Arsyet për çrregullimin disintegrativ të fëmijërisë nuk janë të qarta, por mund të përfshijnë faktorë gjenetikë dhe mjedisorë, si infeksionet virale ose çrregullime neurobiologjike.
Prognoza:
Shumica e individëve me çrregullim disintegrativ përjetojnë një përkeqësim të qëndrueshëm në funksionimin e tyre dhe shpesh kërkojnë mbështetje të madhe gjatë gjithë jetës së tyre.
Trajtimi:
- Terapia e sjelljes: E fokusuar në ndihmën e individëve të përmirësojnë sjelljet e tyre dhe të rrisin aftësitë sociale.
- Terapia fizike dhe e komunikimit: Ndihmon në ruajtjen e aftësive motorike dhe përmirësimin e komunikimit.
- Mbështetje psikologjike: Ndihmon në menaxhimin e emocioneve dhe sjelljeve të vështira.
Çrregullimi Asperger
Çfarë është?
Çrregullimi Asperger është një formë e lehtë e autizmit që karakterizohet nga vështirësi në ndërveprimin social dhe një interes të theksuar për tema specifike, por pa vonesa të konsiderueshme në zhvillimin e gjuhës.
Kriteret sipas DSM-5:
- Deficite në komunikimin social dhe ndërveprimin (p.sh., vështirësi në interpretimin e sinjaleve sociale).
- Sjellje të përsëritura ose të kufizuara (p.sh., rituale të rrepta ose interesa të ngushta).
- Zhvillim normal të gjuhës në fëmijëri (nuk ka vonesa në zhvillimin e gjuhës).
Etiologjia:
Çrregullimi Asperger, si çrregullimi i autizmit, besohet se shkaktohet nga një kombinim i faktorëve gjenetikë dhe mjedisorë. Disa studime sugjerojnë një predispozitë gjenetike.
Prognoza:
Prognosa për individët me çrregullim Asperger është më e mirë se për individët me forma më të rënda të autizmit. Shumë individë mund të zhvillojnë aftësi sociale dhe të jetojnë një jetë të pavarur.
Trajtimi:
- Terapia e sjelljes: Fokuson në zhvillimin e aftësive sociale dhe komunikimit.
- Mbështetje akademike: Ndihmon në përmirësimin e performancës shkollore dhe menaxhimin e presioneve akademike.
- Terapitë psikologjike: Mund të ndihmojnë në menaxhimin e shqetësimeve emocionale dhe sjelljeve të vështira.