Trauma është forca e padukshme që formëson jetën tonë. Ajo formon mënyrën se si jetojmë, mënyrën se si duam dhe mënyrën se si e kuptojmë botën. Është rrënja e plagëve tona më të thella.
Trauma psikologjike është një përgjigje ndaj një ngjarjeje që një person e sheh shumë stresuese. Mund të përfshijë fatkeqësi natyrore, humbje të afërmve, dhunë, apo përvoja të tjera që lënë një impakt emocional të thellë.
Jo të gjithë ata që përjetojnë një ngjarje stresuese do të kenë trauma. Ekzistojnë gjithashtu lloje të ndryshme të traumave. Disa njerëz do të zhvillojnë simptoma që zgjidhen pas disa javësh, ndërsa të tjerët do të kenë efekte afatgjata. Trauma mund të ndodhë në çdo periudhë të jetës dhe mund të shkaktojë një gamë të gjerë simptomash fizike dhe emocionale.
Me trajtim, njerëzit mund të adresojnë shkakun rrënjësor të traumës dhe të gjejnë mënyra konstruktive për të menaxhuar simptomat e tyre.
Ky artikull synon të ofrojë një kuptim për natyrën dhe trajtimin e traumës psikologjike, duke ndihmuar lexuesit të kuptojnë shenjat e mundshme dhe mundësitë e trajtimit profesional.
Cfarë është trauma?
Sipas Shoqatës Amerikane të Psikologjisë (APA), trauma është “një përgjigje emocionale ndaj një ngjarjeje të tmerrshme, si një aksident, përdhunim ose fatkeqësi natyrore”. Trauma ka karakteristike ndjenjat e jashtëzakonshme të frikës dhe pafuqisë.
Megjithatë, një person mund të përjetojë traumë si përgjigje ndaj çdo ngjarjeje që ata e konsiderojnë fizikisht ose emocionalisht kërcënuese ose të dëmshme.
Një person i traumatizuar mund të ndiejë një sërë emocionesh si menjëherë pas ngjarjes ashtu edhe në planin afatgjatë. Ata mund të ndihen të mbingarkuar, të pafuqishëm, të tronditur ose të kenë vështirësi në përpunimin e përvojave të tyre. Trauma mund të shkaktojë edhe simptoma fizike.
Njerëzit kanë reagime të ndryshme ndaj ngjarjeve traumatike. Për shembull, ata që jetojnë nëpër të njëjtën fatkeqësi natyrore mund të përgjigjen shumë ndryshe pavarësisht se përjetojnë të njëjtën ngjarje.
Ajo mund të ndodhë në çdo periudhë të jetës dhe ndikojnë në mënyrë të ndryshme individët në nivel emocional dhe mendor. Trauma mund të ketë efekte afatgjata në mirëqenien e personit. Nëse simptomat vazhdojnë dhe nuk ulen në ashpërsi, mund të tregojë se trauma është zhvilluar në një çrregullim të shëndetit mendor të quajtur çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD).
Ekzistojnë disa lloje të traumave, duke përfshirë:
- Trauma Akute: Trauma akute ndodh si përgjigje ndaj një ngjarjeje të vetme, shumë stresuese. Mund të shkaktohet nga fatkeqësi natyrore, aksidente të rënda, ose dhunë. Trauma akute, nëse nuk trajtohet siç duhet, mund të shkaktojë çrregullime afatgjata të stresit.
- Trauma Kronike: Kjo rezulton nga ekspozimi i përsëritur dhe i zgjatur ndaj ngjarjeve shumë stresuese. Shembuj përfshijnë abuzimin fizik, seksual, emocional, dhunën në familje.
- Trauma Komplekse: Kjo rezulton nga ekspozimi ndaj ngjarjeve të shumta traumatike.
Trauma dytësore, ose trauma zëvendësuese, është një formë tjetër e traumës. Me këtë formë të traumës, një person zhvillon simptoma të traumës nga kontakti i ngushtë me dikë që ka përjetuar një ngjarje traumatike. Anëtarët e familjes, profesionistët e shëndetit mendor dhe të tjerët që kujdesen për ata që kanë përjetuar një ngjarje traumatike janë në rrezik të traumës zëvendësuese.
Simptomat
Simptomat ndaj traumës mund të jenë të natyrës emocionale, kognitive, fizike. Ato variojnë nga të lehta në të rënda. Shumë faktorë përcaktojnë se si një ngjarje traumatike ndikon tek një person, duke përfshirë:
- karakteristikat e tyre
- prania e çrregullimeve të shëndetit mendor
- ekspozimi i mëparshëm ndaj ngjarjeve traumatike
- llojin dhe karakteristikat e ngjarjes ose ngjarjeve
- prejardhja dhe qasja e tyre në trajtimin e emocioneve
Përgjigjet emocionale dhe kognitive:
Mohim
Zemërim
Frikë
Ankth
Trishtim
Turp
Konfuzion
Depresion
Mpirje emocionale
Faj
Hmbje e shpresës
Nervozizëm
Vështirësi në përqëndrim
Amnezia dhe perceptimi i shtrembëruar: Humbje e kujtesës dhe perceptim i ndryshuar i realitetit.
Simptomat e disociativeve të depersonalizimit dhe derealizimit: Ndjenja e të mos qenit real ose të perceptimit të realitetit si jo të vërtete.
Shpërthime emocionale
Tërheqja, mënjanimi nga të tjerët.
Flashbacks, ku një person rijpërjeton ngjarjen traumatike në mendjen e tij, janë të zakonshme.
Përgjigjet fizike:
Së bashku me një reagim emocional, trauma mund të shkaktojë simptoma fizike, të tilla si:
- Dhimbje koke
- Simptoma të sistemit të tretjes
- Lodhje
- Rrahje të shpeshta të zemrës
- Djersitje
Ndonjëherë, një person do të përjetojë gjithashtu hipereksitim të sistemit nervor, sikur është në një gjendje të vazhdueshme vigjilence. Individët gjithashtu mund të vazhdojnë të zhvillojnë probleme të shëndetit mendor, të tilla si depresioni, ankthi, pagjumësia dhe problemet e abuzimit me substancat.
Përvojat traumatike:
- Shkaqet e mundshme të traumës:
- Ngacmimi
- Bullizimi
- Abuzimi fizik, psikologjik ose seksual
- Sulmi seksual
- Aksidentet rrugore
- Lindja e fëmijës
- Sëmundje kërcënuese për jetën
- Humbja e papritur e një personi të dashur
- Pengmarrja
- Aktet e terrorizmit
- Fatkeqësitë natyrore
- Lufta
Ngjarjet traumatike mund të jenë të izoluara, të përsëritura ose ngjarje të vazhdueshme. Një person gjithashtu mund të përjetojë traumë pasi është dëshmitar i diçkaje traumatike që i ndodh dikujt tjetër.
PTSD
PTSD zhvillohet kur simptomat e traumës vazhdojnë ose përkeqësohen në javët dhe muajt pas ngjarjes stresuese. PTSD është shqetësuese dhe ndërhyn në jetën e përditshme dhe marrëdhëniet e një personi.Simptomat përfshijnë ankth të rëndë, rikthim dhe kujtime të vazhdueshme të ngjarjes.
Një tjetër simptomë e PTSD janë sjelljet shmangëse. Nëse një person përpiqet të shmangë të menduarit për ngjarjen traumatike, të vizitojë vendin ku ka ndodhur ose të shmangë shkaktarët e saj, mund të jetë një shenjë e PTSD.
PTSD mund të zgjasë me vite, megjithëse trajtimi mund t’i ndihmojë njerëzit të menaxhojnë simptomat e tyre dhe të përmirësojnë cilësinë e jetës së tyre. Shumica e njerëzve që përjetojnë një ngjarje traumatike nuk zhvillojnë PTSD.
Faktorët e rrezikut për zhvillimin e PTSD përfshijnë:
- trauma të mëparshme
- dhimbje fizike ose lëndim fizik
- pak mbështetje pas traumës
- ballafaqimi me faktorë të tjerë stresues në të njëjtën kohë, si vështirësitë financiare
- ankthi ose depresioni i mëparshëm
Trauma e fëmijërisë
Hulumtimet tregojnë se fëmijët janë veçanërisht të prekshëm ndaj traumave, sepse truri i tyre është ende në zhvillim.
Fëmijët përjetojnë një gjendje të shtuar stresi gjatë ngjarjeve të tmerrshme dhe trupi i tyre lëshon hormone që lidhen me stresin dhe frikën. Kjo lloj traume zhvillimore mund të prishë zhvillimin normal të trurit. Si rezultat, trauma, veçanërisht trauma e vazhdueshme, mund të ndikojë ndjeshëm në zhvillimin afatgjatë emocional, shëndetin mendor, shëndetin fizik dhe sjelljen e fëmijës.
Ndjenja e frikës dhe e pafuqisë mund të vazhdojë deri në moshën madhore. Personi bëhet më i ndjeshëm ndaj efekteve të traumës së ardhshme.
Trajtimi
Kapërcimi i një traume kërkon kujdes të veçantë dhe strategji të personalizuara. Disa trajtime mund t’i ndihmojnë njerëzit me traumë për të përballuar simptomat e tyre dhe për të përmirësuar cilësinë e jetës së tyre.
Psikoterapia
Terapia është një trajtim i linjës së parë për traumat. Në mënyrë ideale, një individ do të punojë me një terapist të informuar mbi traumën ose të fokusuar në trauma.
Llojet e psikoterapisë nga të cilat një person me traumë mund të përfitojë përfshijnë:
Terapia konjitive e sjelljes
Terapia konjitive e sjelljes (CBT) i ndihmon njerëzit të ndryshojnë modelet e tyre të mendimit në mënyrë që të ndikojnë në sjelljet dhe emocionet e tyre. Aktualisht mbështetet CBT si qasja më efektive për PTSD.
Desensibilizimi dhe ripërpunimi i lëvizjes së syve
Desensibilizimi dhe ripërpunimi i lëvizjes së syve, ose EMDR, është një tjetër terapi e zakonshme e traumës. Gjatë EMDR, individët rijetojnë shkurtimisht përvoja specifike traumatike ndërsa terapisti drejton lëvizjet e tyre të syve. EMDR synon të ndihmojë njerëzit të përpunojnë dhe integrojnë kujtimet traumatike.
Terapitë somatike
Disa terapistë përdorin teknika somatike ose të bazuara në trup për të ndihmuar mendjen dhe trupin të përpunojnë traumat. Këto terapi përfshijnë:
Përjetimi somatik: Kjo qasje përfshin një terapist që ndihmon një person të rijetojë kujtimet traumatike në një hapësirë të sigurt.
Psikoterapia sensorimotore: Ky lloj terapie kombinon psikoterapinë me teknikat e bazuara në trup për t’i kthyer kujtimet traumatike në burime fuqie.
Stimulimi i pikës së akumulimit: Kjo përfshin një praktikues që ushtron presion në pika të veçanta në trup, gjë që shkakton një gjendje relaksimi.
Terapitë me prekje: Terapitë e tjera me prekje përfshijnë Reiki, prekjen shëruese dhe terapinë me prekje terapeutike.
Aktualisht, nuk ka aq shumë prova për të vërtetuar efektivitetin e terapive somatike sa ka për CBT dhe EDMR. Studiuesit vërejnë se më shumë të dhëna mbi këto metoda do të ndihmojnë për të përcaktuar se si funksionojnë ato.
Medikamente
Vetëm mjekimi nuk mund të kurojë traumën ose PTSD, por mund të ndihmojë një person të menaxhojë simptoma të tilla si ankthi, depresioni dhe shqetësimet e gjumit. Një person duhet të flasë me mjekun e tij për opsionet e trajtimit.
Kujdesi për veten
Praktikimi i vetë-kujdesit mund t’i ndihmojë individët të përballen me simptomat emocionale, psikologjike dhe fizike të traumës. Shembuj të vetë-kujdesit për traumën përfshijnë:
Aktiviteti fizik
Trauma mund të aktivizojë reagimin “fight or flight”, “lufto ose fluturo”. Sipas disa burimeve, ushtrimet aerobike mund të ndihmojë në zbutjen e disa prej këtyre efekteve.
Vetëdija
Frymëmarrja e ndërgjegjshme dhe ushtrimet e tjera të bazuara në vetëdijësim mund t’i vendosin njerëzit në të tashmen, gjë që mund t’i ndalojë ata të rijetojnë ngjarjen traumatike.
Lidhja me të tjerët
Tërheqja, izolimi nga të tjerët është një simptomë e zakonshme e traumës. Megjithatë, lidhja me miqtë dhe familjen është e rëndësishme. Nuk është e nevojshme të flasim për traumën me njerëz të tjerë nëse është shumë e vështirë. Thjesht angazhimi me të tjerët mund të përmirësojë disponimin dhe mirëqenien. Disa njerëz ndjejnë një përfitim nga zbulimi i traumës me njerëzit të cilëve u besojnë.
Mbështetje
Nëse është e nevojshme, njerëzit mund të kërkojnë mbështetje nga të tjerët. Kjo përfshin bisedën me të dashurit e besuar ose bashkimin me një grup mbështetës për të mbijetuarit e traumës.
Kur të kërkoni ndihmë
Njerëzit që përjetojnë simptoma të vazhdueshme ose të rënda të traumës duhet të kërkojnë ndihmë nga një profesionist i shëndetit mendor. Është veçanërisht e rëndësishme të kërkoni ndihmë nëse simptomat e traumës ndërhyjnë në funksionimin e përditshëm ose në marrëdhëniet me të tjerët.
Shumica e njerëzve do të përjetojnë një ngjarje traumatike në një moment të jetës së tyre. Disa mund të përjetojnë simptoma shoku dhe shqetësimi, dhe shumica do të shërohen brenda një periudhe të shkurtër. Një pakicë do të përjetojë më shumë efekte traumatike afatgjata, siç është zhvillimi i PTSD. Terapia dhe vetë-kujdesi mund të ndihmojnë ata me simptoma të vazhdueshme të traumës për të menaxhuar këto simptoma dhe për të përmirësuar cilësinë e jetës së tyre.
Burimi:
Medical News Today
Healthline