Shumë prej nesh e gjejnë veten duke thënë: “Do ta bëj më vonë”. Edhe kur dimë se shtyrja do të sjellë stres, ankth dhe pasoja negative, prapë zgjedhim ta lëmë një detyrë për nesër. Ky fenomen njihet si procrastination – ose “psikologjia e vonesës” – dhe nuk lidhet vetëm me përtacinë apo mungesën e disiplinës, por me mënyrën si funksionon truri ynë.
Në këtë artikull do të shpjegojmë:
Çfarë është procrastination.
Mekanizmat shkencorë që e shpjegojnë.
Pse lidhet me ankthin, perfeksionizmin dhe mungesën e motivimit.
Pasojat e shtyrjes së vazhdueshme.
Strategjitë praktike për ta menaxhuar.
Çfarë Është Procrastination?
Procrastination është veprimi i shtyrjes së detyrave deri në momentin e fundit ose edhe përtej afatit të tyre. Nuk është thjesht mungesë e menaxhimit të kohës. Studiuesit e shohin si një dështim të vetërregullimit dhe menaxhimit, ku individi zgjedh një kënaqësi afatshkurtër në vend të detyrës që sjell rezultate afatgjata.
Kjo do të thotë se, edhe pse e dimë që shtyrja do të na kushtojë, prapë zgjedhim të mos përballemi me detyrën, duke vepruar në mënyrë irracionale.
Sa e zakonshme është vonesa?
- Procrastination është një fenomen global. Studimet tregojnë se:
- Tek studentët universitarë, pothuajse të gjithë pranojnë se shtyjnë ndonjëherë detyrat.
- Rreth 75% e tyre e konsiderojnë veten si procrastinatorë kronikë.
Në jetën e përditshme shumë të rritur përjetojnë të njëjtin model, duke shtyrë punët në vendin e punës, në shtëpi apo edhe vendime të rëndësishme për jetën.
Pra, nuk është një problem i vogël, por një sjellje e zakonshme që prek miliona njerëz.
Mekanizmat E Trurit Dhe Procrastination
Kur përballemi me një detyrë të vështirë apo të mërzitshme, në tru ndodh një konflikt midis dy pjesëve:
Korteksi prefrontal – përgjegjës për planifikimin, organizimin dhe vetëkontrollin.
Sistemi limbik – i lidhur me emocionet dhe kënaqësitë afatshkurtra.
Sistemi limbik shpesh fiton, duke na shtyrë të zgjedhim gjëra që sjellin kënaqësi të menjëhershme, si p.sh. të shohim një film apo të kalojmë kohë në rrjete sociale, në vend që të përfundojmë një projekt të rëndësishëm.
Lidhja Me Ankthin, Perfeksionizmin Dhe Mungesën E Motivimit
Një nga arsyet më të forta pse njerëzit shtyjnë gjërat është ankthi. Sa herë përballemi me një detyrë të vështirë, mendja jonë krijon një “skenar katastrofe”: “Po sikur të dështoj? Po sikur të mos jem mjaftueshëm i mirë?” Këto mendime shkaktojnë tension dhe shqetësim, të cilin përpiqemi ta shmangim duke shtyrë detyrën.
Kjo e bën procrastination një formë të shmangies së ankthit. Në vend që të përballemi me emocionin e pakëndshëm, ne zgjedhim një aktivitet tjetër që na sjell lehtësim të përkohshëm, si të shohim rrjete sociale ose të merremi me gjëra më të lehta. Por kjo nuk e zgjidh problemin – vetëm e shtyn dhe e përkeqëson.
Procrastination Dhe Perfeksionizmi Ankthioz
Shumë persona që vuajnë nga perfeksionizmi kanë prirje të lartë për procrastination. Ata e vonojnë fillimin e një detyre nga frika se nuk do ta realizojnë në mënyrë perfekte. Ky “ankth i perfeksionizmit” është një bllokues i fortë, sepse mendja bindet se është më e sigurt të mos nisë fare, sesa të përballet me mundësinë e dështimit.
Kjo sjell një cikël të lodhshëm: ankth → shmangie → shtyrje → më shumë ankth.
Studimet tregojnë se procrastination nuk është vetëm një zakon i keq, por shpesh lidhet me çrregullime të shëndetit mendor:
- Çrregullimet e ankthit (Anxiety Disorders) – njerëzit që vuajnë nga ankthi gjeneralizuar (GAD), ankthi social apo fobitë kanë më shumë gjasa të shtyjnë detyrat, për shkak të frikës dhe shqetësimit të tepërt.
- Depresioni – kur mungon energjia, motivimi dhe dëshira për të ndërmarrë hapa të vegjël, procrastination bëhet një mënyrë e shpeshtë sjelljeje.
- ADHD (Çrregullimi i deficitit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit) – tek personat me ADHD, vonesa lidhet me vështirësinë në përqendrim, planifikim dhe vetërregullim.
- Stresi kronik – kur trupi dhe mendja janë të mbingarkuar, sistemi limbik kërkon çlirim të menjëhershëm, duke na shtyrë të vonojmë detyrat e rëndësishme.
Pra, procrastination është shpesh një simptomë që mbulon probleme më të thella emocionale dhe psikologjike.
Pasojat E Vonesës Së Vazhdueshme
- Vonesa e shpeshtë nuk është e padëmshme. Ajo sjell pasoja të rëndësishme:
- Rrit nivelin e stresit dhe ndjenjat e fajit.
- Ul produktivitetin dhe performancën akademike/profesionale.
- Dëmton shëndetin mendor, duke rritur rrezikun për ankth dhe depresion.
Ky është një “rreth vicioz”: sa më shumë shtyjmë, aq më keq ndjehemi, dhe sa më keq ndjehemi, aq më shumë shtyjmë.
Strategjitë Praktike Kundër Procrastination
Lajmi i mirë është se procrastination mund të menaxhohet. Disa teknika të provuara janë:
- Ndaje detyrën në hapa të vegjël – nis me një hap të vogël për të thyer rezistencën.
- Metoda “5 minuta” – premtoji vetes se do të punosh vetëm 5 minuta; shpesh përfundon duke vazhduar më gjatë.
- Krijo një ambient pa shpërqendrime – fik njoftimet dhe përqendrohu.
- Përdor shpërblime të vogla – jepi vetes diçka pozitive pasi përfundon një detyrë.
- Fokusohu te përparimi, jo perfeksioni – nis tani, përmirësimet mund të vijnë më vonë.
Procrastination nuk është thjesht përtaci e momentit ose zvarritje. Është një mekanizëm i trurit për të shmangur emocionet negative, por që sjell më shumë stres dhe pasoja afatgjata. Duke kuptuar shkaqet dhe duke përdorur strategji të thjeshta, secili prej nesh mund të thyejë këtë zakon dhe të marrë kontroll mbi kohën dhe jetën e vet.
Nëse procrastination dhe ankthi po ndikojnë në cilësinë e jetës tënde, Klinika Ego të ofron mbështetje profesionale për të mësuar si të menaxhosh emocionet dhe të arrish qëllimet e tua pa e shtyrë më të tashmen.
BURIME
- Procrastination and Stress: A Conceptual Review of Why Context Matters-NIH
- Procrastination in Daily Working Life: A Diary Study on Within-Person Processes That Link Work Characteristics to Workplace Procrastination-Frontiers
- What Is Procrastination?-VeryWellMind