Çfarë janë çrregullimet e personalitetit
Çrregullimet e personalitetit janë çrregullime mendore në të cilin personat kanë një model të ngurtë dhe jo të shëndetshëm të të menduarit, funksionimit dhe sjelljes. Një person me çrregullim të personalitetit ka vështirësi në perceptimin dhe lidhjen me situatat dhe njerëzit. Kjo shkakton probleme dhe kufizime të rëndësishme në marrëdhëniet personale, aktivitete sociale, punë dhe shkollë.
Në disa raste, mund të mos e kuptoni se keni një çrregullim personaliteti, sepse mënyra juaj e të menduarit dhe e sjelljes ju duket e natyrshme. Dhe mund të fajësoni të tjerët për sfidat me të cilat përballeni. Çrregullimet e personalitetit zakonisht fillojnë në vitet e adoleshencës ose në moshë madhore të hershme. Ka shumë lloje të çrregullimeve të personalitetit. Disa lloje mund të bëhen më pak të dukshme gjatë moshës së mesme.
Llojet e çrregullimeve të personalitetit
Llojet e çrregullimeve të personalitetit grupohen në tre grupe, bazuar në karakteristika dhe simptoma të ngjashme. Shumë njerëz me një çrregullim personaliteti gjithashtu kanë shenja dhe simptoma të të paktën një çrregullimi të personalitetit shtesë. Nuk është e nevojshme të shfaqen të gjitha shenjat dhe simptomat e listuara që një çrregullim të diagnostikohet.
Çrregullime të personalitetit të grupit A
Çrregullimet e personalitetit të grupit A karakterizohen nga të menduarit ose sjelljet e çuditshme. Ato përfshijnë çrregullimin e personalitetit paranojak, çrregullimin e personalitetit skizoid dhe çrregullimin e personalitetit skizotip.
Çrregullimi i personalitetit paranojak
- Mosbesimi dhe dyshimi i përhapur ndaj të tjerëve dhe motiveve të tyre
- Besimi i pajustifikuar se të tjerët po përpiqen t’ju dëmtojnë ose mashtrojnë
- Dyshimi i pajustifikuar për besnikërinë ose besueshmërinë e të tjerëve
- Hezitimi për t’u besuar të tjerëve për shkak të frikës së paarsyeshme se të tjerët do ta përdorin informacionin kundër jush
- Perceptimi i vërejtjeve të pafajshme ose situatave jokërcënuese si fyerje ose sulme personale
- Reagim i zemëruar ose armiqësor ndaj pakënaqësive ose fyerjeve të perceptuara
- Tendenca për të mbajtur mëri
- Dyshimi i pajustifikuar dhe i përsëritur se bashkëshorti ose partneri seksual është i pabesë
Çrregullimi i personalitetit skizoid
- Mungesa e interesit për marrëdhëniet shoqërore ose personale, duke preferuar të jetë vetëm
- Gama e kufizuar e shprehjes emocionale
- Pamundësia për të marrë kënaqësi në shumicën e aktiviteteve
- Pamundësia për të marrë shenja normale sociale
- Pamja e të qenit i ftohtë ose indiferent ndaj të tjerëve
- Pak ose aspak interes për të bërë seks me një person tjetër
Çrregullimi skizotipal i personalitetit
- Veshja, të menduarit, bindjet, të folurit ose sjelljen e veçantë
- Përvoja të çuditshme perceptuese, të tilla si dëgjimi i një zëri që pëshpërit emrin tuaj
- Emocione të sheshta ose përgjigje emocionale të papërshtatshme
- Ankthi social dhe mungesa ose shqetësimi me marrëdhëniet e ngushta
- Përgjigje indiferente, e papërshtatshme ose e dyshimtë ndaj të tjerëve
- “Mendimi magjik” – besoni se mund të ndikoni te njerëzit dhe ngjarjet me mendimet tuaja
- Besimi se disa incidente ose ngjarje të rastësishme kanë mesazhe të fshehura të destinuara vetëm për ju
Çrregullimet e personalitetit të grupit B
Çrregullimet e personalitetit të grupit B karakterizohen nga të menduarit ose sjelljen dramatike, tepër emocionale ose të paparashikueshme. Ato përfshijnë çrregullimin e personalitetit antisocial, çrregullimin e personalitetit kufitar, çrregullimin e personalitetit histrionik dhe çrregullimin e personalitetit narcisist.
Çrregullimi i personalitetit antisocial
- Mospërfillja për nevojat ose ndjenjat e të tjerëve
- Gënjeshtra te vazhdueshme, vjedhje, përdorimi i pseudonimeve, mashtrimi i të tjerëve
- Probleme të përsëritura me ligjin
- Shkelja e përsëritur e të drejtave të të tjerëve
- Sjellje agresive, shpesh e dhunshme
- Mospërfillja e sigurisë së vetes ose të të tjerëve
- Sjellje impulsive
- Vazhdimisht e papërgjegjshme
- Mungesa e pendimit për sjelljen e kryer
Çrregullimi i personalitetit kufitar (Borderline)
- Sjellje impulsive dhe të rrezikshme, të tilla si kryerja e seksit të pasigurt, bixhozi ose ngrënia e tepërt
- Vetë-imazh i paqëndrueshëm ose i brishtë
- Marrëdhënie të paqëndrueshme dhe intensive
- Gjendja lart e poshtë, shpesh si një reagim ndaj stresit ndërpersonal
- Sjellje vetëvrasëse ose kërcënime për vetëlëndim
- Frikë e fortë për të qenë vetëm ose e braktisur
- Ndjenja të vazhdueshme të boshllëkut
- Shfaqje të shpeshta dhe intensive të zemërimit
Çrregullimi i personalitetit histrionik
- Duke kërkuar vazhdimisht vëmendje
- Tepër emocionale, dramatike ose seksualisht provokuese për të tërhequr vëmendjen
- Flet në mënyrë dramatike me opinione të forta, por pak fakte ose detaje për t’i mbështetur ato
- Ndikohet lehtësisht nga të tjerët
- Emocione të cekëta, që ndryshojnë me shpejtësi
- Shqetësimi i tepruar me pamjen fizike
- Mendon se marrëdhëniet me të tjerët janë më të afërta se sa janë në të vërtetë
Çrregullimi i personalitetit narcisist
- Besimi se jeni i veçantë dhe më i rëndësishëm se të tjerët
- Fantazitë për fuqinë, suksesin dhe atraktivitetin
- Dështimi për të njohur nevojat dhe ndjenjat e të tjerëve
- Pritja e lavdërimit dhe admirimit të vazhdueshëm
- Arroganca
- Pritjet e paarsyeshme të favoreve dhe avantazheve, shpesh duke përfituar nga të tjerët
- Zilia ndaj të tjerëve ose besimi se të tjerët ju kanë zili
Çrregullimet e personalitetit të grupit C
Çrregullimet e personalitetit të grupit C karakterizohen nga të menduarit ose sjelljet me ankth, frikë. Ato përfshijnë çrregullimin e personalitetit shmangës, çrregullimin e personalitetit të varur dhe çrregullimin e personalitetit obsesiv-kompulsiv.
Çrregullimi shmangës i personalitetit
- Shumë i ndjeshëm ndaj kritikave ose refuzimeve
- Ndjenja e papërshtatshme, inferiore ose jo tërheqëse
- Shmangia e aktiviteteve të punës që kërkojnë kontakt ndërpersonal
- I frenuar nga shoqëria, i ndrojtur dhe i izoluar, duke shmangur aktivitetet e reja ose takimin me të panjohur
- Ndrojtje ekstreme në situata sociale dhe marrëdhënie personale
- Frika nga mosmiratimi, turpi ose tallja
Çrregullimi i personalitetit të varur
- Varësia e tepruar nga të tjerët dhe ndjenja e nevojës për t’u kujdesur
- Sjellje e nënshtruar ose ngjitëse ndaj të tjerëve
- Mungesa e vetëbesimit, që kërkon këshilla dhe siguri të tepruar nga të tjerët për të marrë vendime qoftë edhe të vogla
- Vështirësi në fillimin ose realizimin e projekteve vetë për shkak të mungesës së vetëbesimit
- Vështirësi për të mos u pajtuar me të tjerët, frika e mosmiratimit
- Toleranca ndaj trajtimit abuziv, edhe kur opsionet e tjera janë të disponueshme
- Nevojë urgjente për të filluar një marrëdhënie të re kur një e ngushtë ka përfunduar
Çrregullimi i personalitetit obsesiv-kompulsiv
- Preokupimi me detajet, rregullsinë dhe rregullat
- Perfeksionizëm ekstrem, që rezulton në mosfunksionim dhe shqetësim kur përsosmëria nuk arrihet, si p.sh. ndjenja i paaftë për të përfunduar një projekt sepse nuk i përmbushni standardet tuaja strikte
- Dëshira për të kontrolluar njerëzit, detyrat dhe situatat dhe pamundësia për të deleguar detyra
- Neglizhimi i miqve dhe aktivitetet e këndshme për shkak të angazhimit të tepruar ndaj punës ose një projekti
- Pamundësia për të hedhur objekte të thyera ose të pavlera
- I ngurtë dhe kokëfortë
- Jo fleksibël për moralin, etikën apo vlerat
- Kontroll i rreptë, koprraci mbi buxhetimin dhe shpenzimin e parave
Çrregullimi i personalitetit obsesiv-kompulsiv nuk është i njëjtë me çrregullimin obsesiv-kompulsiv, një lloj çrregullimi ankthi.
Shkaqet
Personaliteti është kombinimi i mendimeve, emocioneve dhe sjelljeve që ju bën unik. Është mënyra se si shikoni, kuptoni dhe lidheni me botën e jashtme, si dhe mënyra se si e shihni veten. Format e personalitetit gjatë fëmijërisë, formohen përmes një ndërveprimi të:
- Gjeneve tuaja. Disa tipare të personalitetit mund t’ju transmetohen nga prindërit tuaj nëpërmjet gjeneve të trashëguara. Këto tipare nganjëherë quhen temperamenti juaj.
- Mjedisi juaj. Kjo përfshin mjedisin ku jeni rritur, ngjarjet që kanë ndodhur dhe marrëdhëniet me anëtarët e familjes dhe të tjerët.
Çrregullimet e personalitetit mendohet se shkaktohen nga një kombinim i këtyre ndikimeve gjenetike dhe mjedisore. Gjenet tuaja mund t’ju bëjnë të prekshëm ndaj zhvillimit të një çrregullimi të personalitetit dhe një situatë jete mund të shkaktojë zhvillimin aktual.
Faktorët e rrezikut
Megjithëse shkaku i saktë i çrregullimeve të personalitetit nuk dihet, disa faktorë duket se rrisin rrezikun e zhvillimit ose nxitjes së çrregullimeve të personalitetit, duke përfshirë:
- Histori familjare të çrregullimeve të personalitetit ose sëmundjeve të tjera mendore
- Jeta familjare abuzive, e paqëndrueshme ose kaotike gjatë fëmijërisë
- Diagnostikimi me çrregullim të sjelljes në fëmijëri
- Ndryshimet në kiminë dhe strukturën e trurit
Si trajtohet çrregullimi i personalitetit
Trajtimi që është më i miri për ju varet nga çrregullimi juaj i veçantë i personalitetit, ashpërsia e tij dhe situata juaj e jetës. Shpesh, nevojitet një qasje ekipore për t’u siguruar që të gjitha nevojat tuaja psikiatrike, mjekësore dhe sociale janë përmbushur. Për shkak se çrregullimet e personalitetit janë të gjata, trajtimi mund të kërkojë muaj ose vite.
Ekipi juaj i trajtimit mund të përfshijë mjekun tuaj kryesor ose ofruesin tjetër të kujdesit parësor, si dhe një:
- Psikiatër
- Psikolog
- Infermiere psikiatrike
- Farmacist
- Punë sociale
Psikoterapia
Gjatë psikoterapisë me një profesionist të shëndetit mendor, ju mund të mësoni për gjendjen tuaj dhe të flisni për ndjenjat, mendimet dhe sjelljet tuaja. Ju mund të mësoni të përballeni me stresin dhe të menaxhoni çrregullimin tuaj.
Psikoterapia mund të ofrohet në seanca individuale, terapi në grup ose seanca që përfshijnë familjen apo edhe miqtë. Ka disa lloje të psikoterapisë – profesionisti juaj i shëndetit mendor mund të përcaktojë se cila është më e mira për ju. Terapia familjare ofron mbështetje dhe edukim për familjet që kanë të bëjnë me një anëtar të familjes që ka një çrregullim personaliteti.
Medikamentet
Nuk ka medikamente të aprovuara në mënyrë specifike nga Administrata e Ushqimit dhe Barnave (FDA) për të trajtuar çrregullimet e personalitetit. Megjithatë, disa lloje të medikamenteve psikiatrike mund të ndihmojnë me simptoma të ndryshme të çrregullimit të personalitetit.
- Ilacet kundër depresionit.Ilacet kundër depresionit mund të jenë të dobishme nëse keni një humor të dëshpëruar, zemërim, impulsivitet, nervozizëm ose mungesë shprese, të cilat mund të shoqërohen me çrregullime të personalitetit.
- Stabilizuesit e humorit.Siç sugjeron emri i tyre, stabilizuesit e humorit mund të ndihmojnë në barazimin e ndryshimeve të humorit ose të zvogëlojnë nervozizmin, impulsivitetin dhe agresionin.
- Medikamente antipsikotike.Të quajtur edhe neuroleptikë, këto mund të jenë të dobishme nëse simptomat tuaja përfshijnë humbjen e kontaktit me realitetin (psikozë) ose në disa raste nëse keni probleme ankthi ose zemërimi.
Medikamente kundër ankthit. Këto mund të ndihmojnë nëse keni ankth, agjitacion ose pagjumësi. Por në disa raste, ato mund të rrisin sjelljen impulsive, kështu që ato shmangen në disa lloje të çrregullimeve të personalitetit.