Autizmi, ose çrregullimi i spektrit të autizmit (ASD) është një çrregullim zhvillimor dhe neurologjik që fillon herët në fëmijëri dhe ndikon në mënyrën se si individët komunikojnë, ndërveprojnë me të tjerët dhe përjetojnë botën përreth tyre. Ky çrregullim përfshin një gamë të gjerë simptomash dhe është e rëndësishme që prindërit dhe kujdestarët të kenë njohuri për llojet dhe simptomat e autizmit, si dhe për mënyrat e mbështetjes që mund të ofrojnë. Kjo ndihmon në mbështetjen e fëmijëve që jetojnë me autizëm të zhvillojnë aftësi të reja dhe të përballen me sfidat e ASD.
Çfarë Është Autizmi?
Autizmi është një çrregullim që ndikon në aftësinë e individëve për të komunikuar dhe për të ndërvepruar me të tjerët. Disa individë mund të tregojnë sjellje të përsëritura, ndërsa të tjerë mund të kenë probleme serioze me zhvillimin e aftësive shoqërore dhe komunikative.
Autizmi është një spektral, që do të thotë se individët mund të përjetojnë simptoma në mënyra shumë të ndryshme dhe me intensitet të ndryshëm, nga ata që kanë aftësi të larta intelektuale deri tek ata që mund të kenë nevojë për mbështetje të vazhdueshme.
Sa Lloje Të Autizmit Ka?
Sipas Manualit Diagnostikues dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore (DSM-5), autizmi ndahet në disa lloje:
Sindroma Asperger: Personat që kanë këtë sindromë mund të shfaqin vështirësi të lehta në komunikim dhe ndërveprim social, por zakonisht nuk kanë vonesa të rëndësishme në zhvillimin e gjuhës.
Sindroma Rett: Ky çrregullim prek vajzat dhe karakterizohet nga një humbje e zhvillimit të aftësive motorike dhe komunikimit.
Çrregullimi i Përhapur i Zhvillimit (PDD-NOS): Ky është një diagnozë më e përgjithshme që përdoret kur simptomat e autizmit janë të pranishme, por nuk përmbushin kriteret për ndonjë nënlloj tjetër.
Çrregullimi Disintegrativ i Fëmijërisë: Ky çrregullim shfaqet pas një periudhe të dukshme zhvillimi të fëmijës dhe karakterizohet nga një regresion i thellë në aftësitë sociale dhe komunikative.
Simptomat E Autizmit: Fizike dhe Emocionale
Simptomat e autizmit mund të variojnë nga një individ në tjetrin, por ato shpesh përfshijnë një kombinim të problemeve fizike dhe emocionale. Për të kuptuar më mirë këtë çrregullim, është e rëndësishme të dallojmë simptomat që mund të shfaqen në nivele të ndryshme të zhvillimit dhe të sjelljes.
Simptomat Fizike:
- Ndjeshmëri e lartë ose e ulët ndaj stimujve – Njerëzit me autizëm mund të kenë ndjeshmëri të ndryshme ndaj dritës, tingujve, prekjeve, ushqimeve ose aromave. Ata mund të ndjehen të shqetësuar nga drita e ndritshme ose të mos reagojnë fare ndaj tingujve të fortë.
- Lëvizje të përsëritura – Siç është tundja e trupit, tërheqja e duarve, rrotullimi i duarve, ose lëvizje të tjera që ndodhin shpesh dhe pa qëllim të dukshëm.
- Probleme me koordinimin e trupit – Njerëzit me autizëm shpesh kanë vështirësi në aktivitetet fizike si ecja, vrapimi, ose ndjekja e aktiviteteve sportive duke pasur një koordinim më të dobët të trupit.
- Luhatje të qëndrueshmërisë së trupit – Mund të kenë vështirësi në mbajtjen e pozicionit të trupit gjatë periudhave të gjata të qëndrimit.
- Përpjekje për të mbajtur ritme të caktuara – Disa individë ndihen më të qetë kur ata ndjekin ritme specifike në aktivitetet e përditshme siç është mundësia e përsëritjes së veprimeve ose proceseve në një mënyrë të përshtatshme për ta.
Simptomat Emocionale:
- Vështirësi në lidhjen shoqërore – Shpesh, individët me autizëm kanë vështirësi në zhvillimin e marrëdhënieve shoqërore, duke pasur probleme me shprehjen e emocioneve ose ndihmën ndaj të tjerëve.
- Mungesa e shprehjes emocionale – Ata mund të kenë vështirësi në shprehjen e emocioneve përmes fytyrës, duke u dukur të distancuar ose të ngurtë kur janë të rrethuar nga të tjerë.
- Frikë dhe ankth i lartë – Fëmijët dhe të rriturit me autizëm shpesh ndjehen të shqetësuar ose të frikësuar në situata të papritura ose kur përballen me ndryshime të papritura në rutinën e tyre.
- Përpjekje për të shmangur kontaktin fizik dhe shoqëror – Ata shpesh shmangin përqafimet, kontaktin me sy dhe mund të duken të tërhequr ose të mbyllur në vetvete.
- Dëmton veten ose të tjerët – Në raste më të rënda, individët mund të shfaqin sjellje autoagresive (duke goditur veten) ose agresion ndaj të tjerëve si pasojë e të qenit të stresuar ose të shqetësuar.
- Stimulime të vazhdueshme – Ata mund të kërkojnë stimulim emocional përmes aktiviteteve të përsëritura si goditja e dorës ose lëvizja e trupit në mënyra të veçanta.
- Vështirësi në komunikimin verbal dhe jo-verbal – Kjo mund të përfshijë përdorimin e fjalëve shumë të thjeshta ose të përsëritura, si dhe vështirësi në kuptimin e gjuhës së trupit dhe shprehjeve emocionale të të tjerëve.
- Mungesa e ndjeshmërisë ndaj emocioneve e të tjerëve – Ata mund të kenë vështirësi në kuptimin dhe reagimin ndaj emocioneve të tjerëve, duke pasur ndjenja të kufizuara për ngjarje që ndodhin përreth.
Cilat Janë Shkaqet E Autizmit?
Shkaku i autizmit nuk është i njohur plotësisht, por studiuesit mendojnë se faktorët gjenetikë dhe mjedisorë luajnë një rol të rëndësishëm. Disa faktorë që mund të kontribuojnë në zhvillimin e autizmit përfshijnë:
Faktorët gjenetikë: Mutacionet gjenetike mund të kontribuojnë në shfaqjen e simptomave të autizmit.
Mosha e prindërve: Fëmijët që lindin nga prindër më të moshuar mund të kenë një rrezik më të madh për autizëm.
Infeksionet virale dhe ekspozimi ndaj toksinave: Ekspozimi ndaj disa viruseve ose toksinave gjatë shtatzënisë mund të ndikojë në zhvillimin e autizmit.
Ekspozimi ndaj ilaçeve gjatë shtatzënisë: Disa ilaçe, si acidi valproik dhe c janë lidhur me një rrezik më të madh të zhvillimit të autizmit.
Sa I Përhapur Është Autizmi Në Shqipëri?
Në Shqipëri, prevalenca e autizmit ka shpërthyer vitet e fundit, duke reflektuar një rritje të ndërgjegjësimit dhe përmirësimin e diagnostikës. Aktualisht, prevalenca është rreth 1 në 125 individë, por ekspertët besojnë se shifra reale mund të jetë më e lartë. Terapitë për individët me autizëm po zhvillohen me shpejtësi, dhe është një përpjekje e vazhdueshme për të ofruar shërbime më të mira dhe më të aksesueshme.
A Ka Një Kurë Për Autizmin?
Për momentin, nuk ka një kurë për autizmin, por trajtimi dhe mbështetja e hershme janë thelbësore për të ndihmuar individët me autizëm të zhvillohen dhe të arrijnë potencialin e tyre të plotë. Sa më herët të identifikohen simptomat, aq më herët mund të fillojnë ndërhyrjet që ndihmojnë në zhvillimin e aftësive sociale, komunikative dhe kognitive.
Terapitë e ndryshme mund të përmirësojnë aftësitë e komunikimit, sjelljen dhe ndërveprimet shoqërore, duke u mundësuar individëve të jetojnë një jetë më të pasur dhe të kënaqshme.
- Terapia e sjelljes kognitive (CBT): Ndihmon individët të identifikojnë dhe ndryshojnë mendimet dhe sjelljet që mund të ndikojnë negativisht në jetën e tyre, përmirësuar aftësitë sociale dhe komunikimin.
- Terapia ABA (Applied Behavior Analysis): Kjo është një nga terapitë më të përdorura dhe të efektshme për individët me autizëm. ABA fokusohet në forcimin e sjelljeve pozitive dhe eliminimin e sjelljeve të dëmshme.
- Terapia e të folurit: Fokuson në zhvillimin e aftësive të komunikimit, duke përfshirë përmirësimin e aftësive për të folur, kuptuar gjuhën dhe ndihmuar individët të mbajnë biseda të natyrshme.
- Terapia për zhvillimin social: Ndihmon individët të kuptojnë dhe të interpretojnë më mirë sinjalet sociale, si kontaktin me sy dhe gjuhën e trupit, duke përmirësuar marrëdhëniet shoqërore.
- Fizioterapia dhe aktiviteti: Ndihmon për zhvillimin e aftësive motorike dhe koordinimin, duke i mundësuar individëve të manipulojnë më mirë mjedisin dhe të përmirësojnë lëvizshmërinë.
Si Të Ndihmoni Fëmijën Tuaj?
Nëse jeni prind i një fëmije me autizëm, mbështetja profesionale është thelbësore. Psikologët dhe terapistët e specializuar mund të ofrojnë mundësi të ndryshme për të ndihmuar fëmijën të zhvillojë aftësi sociale dhe komunikative. Terapitë e orientuara për zhvillim dhe komunikim, si terapia e sjelljes kognitive (CBT) dhe terapi të tjera të mundshme si terapia ABA mund të jenë të dobishme për të adresuar nevojat e fëmijës.
Në përfundim, autizmi është një sfidë që kërkon mbështetje të përkushtuar dhe trajtim të vazhdueshëm. Terapitë e specializuara nga psikologu së bashku me mbështetje nga familja dhe shoqëria janë thelbësore për zhvillimin e individëve me autizëm. Diagnoza e hershme mund të bëj një ndryshim të madh duke mundësuar trajtim dhe mbështetje më efektive.
Është e rëndësishme që familja të krijojë një mjedis të sigurt dhe mbështetës. Me ndihmën e duhur dhe përkushtimin e nevojshëm, individët me autizëm mund të përballojnë sfidat dhe të arrijnë potencialin e tyre të plotë. Koha dhe durimi janë çelësi për të arritur progresin, dhe secili hap drejt përparimit është një fitore.
Pyetje/Përgjigje
- A shërohet autizmi?
Autizmi nuk ka një kurë, por trajtimet dhe mbështetja e hershme mund të ndihmojnë individët të zhvillojnë aftësi dhe të arrijnë potencialin e tyre më të madh.
- Cilat janë shenjat e autizmit tek fëmijët 2, 3 dhe 4 vjeç?
Në këtë moshë, mund të vihen re vonesa në zhvillimin e gjuhës, mungesë të interesit për shoqërim dhe sjellje të përsëritura, si dhe preferenca për aktivitete të izoluara.
- A flasin fëmijët autik?
Fëmijët me autizëm mund të kenë vonesa në të folur dhe të kenë vështirësi në komunikimin verbal. Disa mund të flasin më vonë, ndërsa të tjerë mund të mos flasin fare.
- A trashëgohet autizmi?
Autizmi ka një komponent gjenetik dhe mund të trashëgohet nga një brez në tjetrin. Fëmijët e prindërve me autizëm kanë një mundësi më të madhe për të zhvilluar këtë çrregullim.
BURIME
Autism Spectrum Disorder – NIH
What Is Autism? – Webmed
The Autism Experience Understanding Autism – Autism Society